Open en gesloten lettergrepen

Open en gesloten lettergrepen verwijzen naar de laatste letter van een lettergreep.
Een open lettergreep is een lettergreep die eindigt op een klinker of klinkercombinatie (lo-pen; keu-ken).
Een gesloten lettergreep is een lettergreep die eindigt op een of meerdere medeklinkers. (paar-den; kas-ten; kip-pen)

Op school worden deze termen eigenlijk nooit gebruikt. Afhankelijk van de methode gebruikt de leerkracht woorden als: letterdief en dubbelzetter, klankgroepwoorden of wordt gesproken van de mollen-molen regel of de bakker-jager woorden. Misschien komt een van deze je bekend voor :)

Een van de grootste spellinguitdagingen

Kinderen vinden het vaak heel lastig om (meerlettergrepige ) woorden met open en gesloten lettergrepen goed te spellen.

Je hoeft maar even in een spellingtoets te kijken en de fouten vliegen je tegemoet. Je ziet het vooral aan het feit dat ze geen idee hebben hoeveel klinkers en medeklinkers ze moeten schrijven:

De verwarring spat ervan af. En dat is natuurlijk heel vervelend, zeker omdat we in het Nederlands heel veel woorden hebben waarin een open of gesloten lettergreep voorkomt. Sterker nog: ALLE Nederlands woorden bestaan uit minstens één open OF gesloten lettergreep.

Waarom is het zo moeilijk?

Als we het hebben over spelling, dan hebben we het over de vertaling van klanken naar letters: je wil een woord dat je hoort gaan opschrijven. Nu zijn er een paar dingen heel vervelend aan klanken:

• ze zijn ongrijpbaar: als ze gezegd zijn, zijn ze weg. Ik kan niet controleren dat jij hebt gehoord wat ik bedoelde te zeggen.
• ze zijn persoonsgebonden: jij kan een woord zomaar net een beetje anders uitspreken dan ik.
• ze lijken soms heel erg op elkaar. Bekende tweelingen zijn hor-hoor, steel-stil, kurk-beurs, kirren-keren, schol-school
• ze beïnvloeden elkaar. Zeg maar eens "Mijn fiets is vies." Tien tegen één dat je het woord vies uitspreekt als "fies". Heel anders dan in de zin "Mijn schoenen zijn vies."
• ze zijn niet 1-1 aan letters gebonden. Ik hoor geen verschil aan het begin van de woorden centimeter en sentiment en toch moet ik ze anders schrijven. In jaag en jager hoor ik dezelfde a-klank, maar ik schrijf die niet hetzelfde.
  

Deze moeilijkheden hebben niet specifiek met de open en gesloten lettergreep te maken, maar voor de beginnende speller zorgen ze wel voor extra onzekerheid en verwarring. Onzekerheid die een deel van de denkcapaciteit bezet houdt die kinderen nodig hebben om de regels voor de open en gesloten lettergreep te kunnen toepassen. En met die regels is ook nog wat aan de hand.

Regels voor open en gesloten lettergreep zijn incompleet

Op zich zijn de regels voor de open en gesloten lettergreep die de meeste spellingmethodes gebruiken heel helder. Wij hebben nog wel een mening over de vorm (moet je écht van die simpele rijmpjes gebruiken of termen als letterdief introduceren???), maar dat is een ander verhaal ;-). Alle regels beschrijven wat er moet gebeuren:

• als je aan het einde van een klankgroep een lange klank hoort, schrijf je een enkele klinker
• als je aan het einde van een klankgroep een korte klank hoort, schrijf je de medeklinker die volgt dubbel.

Wij zien dat kinderen op twee manieren kunnen worstelen met deze regels:

1. Als ze een woord horen, zijn ze onzeker over de verdeling in klankgroepen. Wanneer is iets een losse klank, wanneer is het een klankgroep, ze hebben geen idee. Daarom krijg je soms de raarste fouten als vollwasenen, bloemmen, ...
2. de regel beschrijft wel wat er moet gebeuren, maar geeft kinderen geen inzicht in waarom het moet gebeuren. Ze kunnen zichzelf daardoor niet controleren.

Ofwel: de regel helpt je prima als je het systeem snapt (en heb je hem dan nog nodig?), maar geeft te weinig houvast als je nog niet weet hoe het principe werkt.

Hoe kun je het oplossen - of zelfs voorkomen?

Open en gesloten lettergrepen komen bij spelling meestal pas aan bod als kinderen gaan leren hoe ze woorden met meer lettergrepen moeten spellen. Maar eigenlijk is dat raar en heel erg jammer! Want ook bij woorden met één lettergreep maakt het voor de spelling uit of de lettergreep (het woord in dit geval) eindigt op een klinker of medeklinker.

Kijk maar:

Een enkele klinker in een open lettergreep klinkt zoals hij heet in het alfabet: a-ja, o-zo, u-nu, i-pi. De e is bijzonder; die gaat anders klinken, namelijk als 'uh' (vandaar dat de en je een beetje apart staan in de tabel ;-)). Daarom moet ik de e dubbel schrijven in woorden als mee en zee.

Een enkele klinker in een gesloten lettergreep klinkt altijd anders dan hij heet in het alfabet. Dit geldt voor alle klinkers: a-al, e-en, i-ik, o-op, u-uk. We zien dus dat de afsluitende medeklinker de klank van de klinker beïnvloedt.

In een gesloten lettergreep moet ik de klinker dubbel schrijven als ik niet wil dat de medeklinker de klank van de klinker verandert. (a-la-lat-laat, o-zo-zon-zoon etc).

Klinkercombinaties hebben altijd dezelfde klank. Daarvoor maakt het niet uit of ze in een open of gesloten lettergreep staan.

En als je hebt geleerd hoe dat werkt in woorden met 1 lettergreep, dan kan je dat naadloos toepassen bij woorden met meer lettergrepen.

Daar zie je namelijk dezelfde structuren:

En hier zie je ook weer hoe bijzonder de e is: die kan in een open lettergreep van een meerlettergrepig woord zowel de e-klank (uit het alfabet) als de uh-klank ('de stomme e') hebben. Vergelijk: be-ker en be-kend of me-ten en da-me.

Lettergrepen geven inzicht en daarmee houvast

Kinderen die moeite hebben met het spellen van open en gesloten lettergrepen missen meestal het inzicht in het systeem. Het is dan dus super belangrijk om dat inzicht te geven! En daarvoor zijn lettergrepen onmisbaar. Plus natuurlijk de kennis die we hierboven hebben beschreven over hoe de medeklinkers de klank van de klinkers beïnvloeden.

Als een kind weet hoe je een geschreven woord in lettergrepen verdeelt, kan hij daarna direct zien of de klinker in een open of gesloten lettergreep staat. En dan weet hij dus wat hij tegen de klinker moet zeggen. We gaan dus van kijken naar zeggen, van letters naar klanken.

Vergelijk: kantoor en kano. In beide woorden zie ik een medeklinker na de a. Maar....

In kantoor zie ik twee medeklinkers in het midden; die moet ik verdelen: kan-toor. Ik zie dan dat de eerste lettergreep gesloten is en dat de n de klank van de a beïnvloedt: ik hoor de 'ah-klank' in kan.

In kano zie ik maar één medeklinker in het midden. Die hoort bij de tweede lettergreep: ka-no. De eerste lettergreep is dus open: de a klinkt gewoon zoals hij heet in het alfabet. Ik hoor de a-klank in ka.

Als kinderen dan vanuit het kijken hebben geleerd hoe het systeem werkt, hebben ze een gedegen basis om de volgende stap te doen: vanuit luisteren komen tot de goede spelling: van klanken naar letters.

Dit hele systeem bouwen we stap voor stap op in de logica pijler van ons spellinggebouw. Ontdek hier wat de andere pijlers zijn...