Stop met kinderen te verwarren!

Soms vragen wij ons wel eens af of de juffen op school van een andere planeet komen. Van een planeet met hele lieve hardwerkende mensen… maar wel een planeet waar de letters anders heten dan in de hele rest van Nederland.

Als jij via de telefoon je naam doorgeeft, hoe doe je dat dan als je zeker wilt weten dat degene aan de andere kant van de lijn de juiste letter opschrijft?
Precies, met de letters zoals ze heten in het alfabet. En voor letters waar mogelijk een verwarring kan optreden, gebruik je zelfs nog meer informatie: de m van Marie en de n van Nico.

Op school gaat het anders. Daar zijn de alfabetletters taboe. En alles wat jouw kind over letters dacht te weten, wordt aan de kant geschoven.

Hoe werkt het dan op school?

Op school wordt iedere letter benoemd met de klank die die letter in de meest simpele woorden heeft.
Medeklinkers krijgen een naam die past bij de klank die ze hebben aan het begin van een woord, zoals ‘duh’ in doos en ‘buh’ in bus.
Klinkers worden geschreven met één of twee “tekens”: met één voor een ‘korte’ klank, zoals in jas, pen, ik, sok, bus en met twee voor de ‘lange’ klank, zoals in maan, teen, roos, riem, vuur. De a (lees ‘ah’) en de aa (lees ‘a’) worden dus als aparte ‘letter’ benoemd.

Ook andere combinaties van letters worden als ‘letter’ benoemd. Zo leren kinderen vaste klinkercombinaties zoals de oe, de ui, de eu.
Maar ook de sch, nk, en ng worden als letter benoemd (let op het enkelvoud!). De leerkracht heeft het over de 'ng', de 'sch', waarbij ze de klank uitspreekt die bij de lettercombinatie hoort.

Voor veel kinderen is de hoeveelheid ‘letters’ overweldigend.
Toen mijn zoon in groep 3 zat, kwam hij regelmatig moedeloos thuis: “We hebben vandaag wéér een nieuwe letter geleerd… komt er dan geen einde aan?”.
Bovendien vond hij het maar vreemd. Hij heet Chris, maar op school leerde hij dat ch = g, Gris dus.

De grootste verwarring was er bij de klinkers. Want de juf zei dat een a een ‘ah’ was en aa een ‘a’.
Maar als hij dan het woordje jaa opschreef, dan was dat opeens fout.
Kortom, hij snapte er niets van en had al gauw het gevoel: dit ga ik nooit leren, ik ben te dom hiervoor.

Waarom gebruiken ze klanknamen op school?

Bij het leren lezen (en schrijven, het omgekeerde proces) moet je leren dat er bij een bepaald letterteken in een woord een bepaalde klank hoort. Hoe fijn is het dan als bij ieder letterteken een vaste klank hoort (het hakken) en je die klanken dan achter elkaar kunt uitspreken zodat je het woord zegt (het plakken).

Dat lijkt heel fijn! En dat is het ook, als je kijkt naar de allereerste woorden die een kind leert lezen.
Bovendien leert een kind (als het goed is) op deze manier hoe het systeem van de taal werkt. Woorden bestaan uit losse letters en met die losse letters kun je oneindig veel nieuwe woorden maken.

Maar in deze ontdekkingsperiode gaat het al gauw mis. Bij lezen, maar vooral ook bij spelling.

Stel je hebt de ‘m’ (zeg mmmm) en de ‘aa’ (zeg a) geleerd.
Dan kun je dus nu het woordje ‘maa’ maken. Maar dat is fout!

En je hebt de ‘r’ (zeg rrrr), de ‘oo’ (zeg o) en de ‘t’ (zeg tuh) geleerd.
Dan kun je dus nu het woordje ‘root’ maken. Weer fout! Niet als je het zegt, maar wel als je het ziet.

Of lezend: neem bijvoorbeeld de e. Op school leert je kind dat dat een ‘eh’ is, zoals in pet. En de ene o, dat is een ‘oh’. Maar als je dan Joke heet, dan heb je een dubbel probleem, want volgens de juf staat daar:  j-oh-k-eh. Wat moet je daarmee, als je 6 of 7 bent? En wat als je Peter heet, of Steve?

Lezen: daar snap ik niks van!

Vanaf maart in groep 3 komen dan deze zinnetjes aan bod:
de bomen staan langs het water.

Maar je kind leest: de boh-men staan langs het wah-ter

Want hij zal de enkele o als ‘oh’ uitspreken (als in sok) en de enkele a als ‘ah’ (zoals in jas). Zo heeft hij het immers geleerd.

In eerste instantie heeft hij misschien geen idee wat er staat, Maar natuurlijk is hij niet dom, dus hij ‘raadt’ wel wat er staat. Zeker met een plaatje erbij.

Maar lezen is natuurlijk geen raden. Lezen is begrijpen hoe het werkt, met letters en woorden. Maar je kind begrijpt het juist niet.
En denkt: De juf snapt er niks van of ik snap er niks van.

Over het algemeen zijn kinderen sneller geneigd om die tweede conclusie te trekken en om te denken: “Dit is dus blijkbaar te moeilijk voor mij..”

Nou hoor ik je denken:
Maar waarom snappen die andere kinderen het dan wel? Die snappen het niet, die aanvaarden het. Als je niet te veel vragen stelt, dan komt alles op zijn pootjes terecht. Maar als je die wel stelt, als je een denkertje bent, dan heb je een probleem. Dat is waarom we de problemen ook zien bij (heel) slimme kinderen.  Die snappen de logica niet… want die is er niet – op deze manier.

Hoe moet het dan wel?

Je kunt bij het Nederlands niet altijd horen hoe je een woord moet schrijven. Als ik bijvoorbeeld ‘hond’ zeg, dan zou ik dat ook als ‘hont’ kunnen schrijven. Dat klinkt ook goed, toch?

Omgekeerd: als ik een letter op papier zie, dan zeg ik daar niet altijd hetzelfde tegen. Tegen de d bijvoorbeeld zeg ik ‘duh’ in doek, maar ‘tuh’ in hoed.

Een klank is dus niet hetzelfde als een letter:

Ik zal een voorbeeld geven. Het woordje boom bestaat uit drie klanken: buh-oooo-mmm. Maar het bestaat uit vier letters: b-o-o-m (bee-o-o-em). De o-klank schrijf je in dit woord met twee letters, maar in heel veel andere woorden maar met één: bomen, boter, zo etc.

Het is dus niet handig om alleen de dubbele o (oo) ‘o’ te noemen en de enkele o (o) ‘oh’.
Want dan lijkt het net of dat ALTIJD zo is. Bij ieder woord waarbij het anders blijkt te zijn, raakt je kind in verwarring.

Dus laten we stoppen om net te doen alsof er een 1-1 relatie is tussen klanken en letters. Laten we kinderen niet langer “voor de gek houden”, maar gewoon benoemen hoe het zit. Dat je letters hebt en dat die in een woord op een bepaalde manier klinken. En om stress te voorkomen: natuurlijk vertel je kinderen ook dat ze niet in een keer alles hoeven te leren, maar dat jij ze daar stap voor stap mee gaat helpen.

Zo is er ook direct ruimte voor alle namen van alle kinderen. Sam heeft een a in zijn naam die klinkt als ‘ah’. Jara heeft er zelfs twee, en die klinken allebei als 'a'. En in de naam van Andy klinkt de a als ‘eh’. De i-klank in zijn naam schrijf je met een y. Zo is het gewoon en in de loop van de jaren gaan we samen ontdekken waarom het zo is.

Dus geef klanken en letters allebei een eigen rol. Noem de letters die je ziet gewoon bij de naam zoals ze die hebben in het alfabet en vertel DAARNAAST welke klank er bij die letter hoort en dat dat niet altijd dezelfde klank is. Zo hoort de letter a zowel bij de klank die je hoort in appel, als bij de klank die je hoort in apen. En de letter o hoort bij de klank die je hoort in olifant, maar ook bij de klank die je hoort in orka. En de letter c hoort zowel bij de s-klank in citroen als bij de k-klank in cake.

(Posters zijn verkrijgbaar bij oktoberdots.nl)

Wat ons betreft een uitgangspunt dat voor meer helderheid en minder verwarring zorgt. Natuurlijk ben je er hiermee niet, maar je legt wel een hele stevige fundering voor het bouwwerk van onze spelling.

Heel veel ouders vragen ons hoe ze hier dan mee aan de slag moeten. Hoe helpen zij hun kind om wat hij al weet – door wat hij in de wereld om zich heen dagelijks ziet – te combineren met wat hij op school leert.

Zodat het niet voelt of hij in de klas ineens op een andere planeet terecht gekomen is.

Speciaal daarvoor hebben we een supergaaf spel gemaakt, dat je lekker met je kind kunt gaan spelen.

Vraag het hier aan: https://taalkanjer.nl/lettergeheugenspel/

Met het aanvragen van het kwartet geef je ons toestemming
om je gegevens te verwerken, zoals beschreven in onze privacyverklaring.
Omdat wij je absoluut niet willen spammen,
kun je je op ieder moment weer afmelden!