Spiekbriefje in je hoofd!

Een spiekbriefje in je hoofd, waarop je razendsnel kunt zien hoe een woord geschreven moet worden.
En dat je helpt om een woord – als je het eenmaal een paar keer gezien hebt – onmiddellijk te herkennen als je het moet lezen…

• Dus niet meer tweifelen 😉 over de spelling.
• Niet meer moeizaam ontcijferen of raden tijdens het lezen.

Is dat ook mogelijk voor jouw kind?

Voor we die vraag kunnen beantwoorden, gaan we eerst in op wat zo’n spiekbriefje eigenlijk is.

Wat doet een spiekbriefje voor je?

Laten we eens kijken naar hoe veel mensen omgaan met een ‘spellingprobleem’.
Stel een speller moet het woord ‘trein’ opschrijven en hij zou twijfelen tussen de e,i of i,j:

Wat zal hij dan doen? Hij schrijft beide woorden (in gedachten) op en ziet dan dat een van de twee er raar uitziet. Net zoals jij dat waarschijnlijk ziet bij een van de woorden hierboven. Hoe komt het dat hij dat ziet? Dat komt doordat hij in zijn hoofd als het ware een ‘plaatje’ heeft van het goede woord. Hij heeft een beeld van hoe dat woord eruit hoort te zien: een visueel woordbeeld. En hij kan controleren of het woord op papier daarmee klopt.

Handig!

Hij hoeft dus bij het schrijven van het woord ‘trein’ zich alleen maar het visuele woordbeeld voor de geest te halen en hij kan het woord snel en foutloos schrijven. Hij heeft dus altijd een ‘spiekbriefje’ bij zich! En omdat hij beschikt over dat visuele woordbeeld, zal hij bovendien bij het lezen het woordje ‘trein’ in een oogopslag herkennen. Snel en moeiteloos. Lezen gaat dan dus veel makkelijker, waardoor er weer aandacht is voor de inhoud van de tekst.

Breinonderzoek

Er wordt steeds meer wetenschappelijk breinonderzoek gedaan naar het proces van (leren) lezen en spellen.
Aan de Universiteit van Georgetown (Washington) keken onderzoekers hoe lezers omgaan met ‘nieuwe’ woorden en met ‘bekende’ woorden. Men ontdekte het volgende:

klik plaatje voor link naar het artikel

“Als we een woord eenmaal een paar keer ontcijferd hebben [3 à 4 keer], dan ziet ons brein het als een plaatje en niet als een groep letters die ‘geanalyseerd’ moeten worden.

De woorden worden opgeslagen in wat in het Engels The Word Form Area (WFA) genoemd wordt (in de visuele cortex, achter in ons brein), wat wij graag vertalen als: ons mentale visuele woordenboek. 

En dat woordenboek zit dus vol met die zo felbegeerde spiekbriefjes!! Want nieuwe woorden worden al heel snel bekende woorden.

Een andere onderzoekster (Sally Shaywitz – Overcoming Dyslexia) deed met fMRI onderzoek naar het functioneren van het brein van lezers en ze vergeleek daarbij mensen die gewoon vlot (hebben leren) lezen en mensen die dyslectisch zijn.

Zij zag dat normale lezers het visuele gedeelte van hun brein inschakelen bij het lezen (gele gebiedje = WFA), terwijl bij mensen die zwak lezen en spellen vooral het auditieve gebied (groen) (over)actief is.

Beide onderzoeken wijzen er dus op dat lezen in wezen een visueel proces is.

Wat zien we in de klas?

Bij de meeste kinderen die hun eerste woordjes leren lezen, doet het visuele centrum (het WFA) vanzelf mee. Deze kinderen vullen automatisch in de loop der tijd hun mentale visuele woordenboek – zonder dat zij of iemand anders daar omkijken naar hebben.
Maar bij een behoorlijke groep kinderen (de schatting is rond de 20%) gaat dit niet vanzelf en dan ontstaan de problemen.

Bij het lezen

Deze kinderen blijven bij lezen aangewezen op moeizaam hakken en plakken. Zij moeten steeds opnieuw (hardop) de klanken die horen bij de letters die ze zien benoemen (hakken) dan het woord zeggen (plakken). Pas op dat moment kunnen ze er betekenis aan hechten. Als ze al zover komen, want het ontcijferen kost zoveel moeite dat het brein overbelast raakt. We zien dus dat deze kinderen over het algemeen weinig tekstbegrip ontwikkelen. Versnelling treedt niet echt op. Kinderen worden wel vaardiger in het hakken en plakken, maar ze krijgen geen toegang tot de snelle route van directe herkenning.

Je kunt het vergelijken met steppen op een fiets. Misschien leren ze sneller steppen, maar ze leren niet fietsen.

Hierbij ga ik nog even voorbij aan het probleem dat ze vaak geen inzicht hebben in welke klank er dan precies bij die letter hoort. Want de klanknamen van de letters (zoals ze die in groep 3 leren) komen heel vaak niet overeen met de klank van de letter in het woord dat ze proberen te ontcijferen. Vergelijk ja en jas. De kinderen leren dat de a een ‘ah’ is, maar in het woordje ja klopt dat natuurlijk niet. Dat kan veel verwarring opleveren.

Bij het spellen

Bij het spellen is hun enige houvast de klank van het woord. Zij blijven dan afhankelijk van de auditieve strategie die uitgaat van ‘ik schrijf wat ik hoor’. Ze moeten keer op keer de aparte klanken in een woord onderscheiden en koppelen aan een schrijfwijze. Maar het probleem met onze taal is, dat de klank van een woord vaak onvoldoende informatie geeft over de spelling. Want als je zou mogen schrijven wat je hoort, dan zouden al deze woorden goed zijn: trijn, nigje, zach, leew, mooj, pieloot en boomen. Dit steeds weer opnieuw analyseren van de klanken kost heel veel inspanning en geeft heel veel risico op fouten.

Gevolg

Lezen en schrijven blijven moeizame processen om helemaal wanhopig van te worden. Met als gevolg: deze kinderen laten het koppie hangen, verliezen het vertrouwen in zichzelf en ze raken ervan overtuigd dat ze het NOOIT zullen leren.

Woorden ‘voor je zien’

Sommige kinderen hebben bij het horen van het woord ‘trein’ een heel sterk visueel beeld, maar niet van het ‘woord’. Zij zien de ‘betekenis’. Dit dus:

En dat helpt ze helaas niet verder als ze het woord moeten schrijven.

Ieder kind kan leren om naast het visuele beeld van het voorwerp/plaatje en de klank van het woord (“trein”) ook het visuele beeld van het woord op te slaan.

Ieder mens gebruikt zijn visuele centrum namelijk continu. We vullen de visuele databank met wat we maar willen: de mensen die we kennen, de plaatsen waar we geweest zijn,  Pokémon, bloemen, de plaatjes uit het plakboek van Freek Vonk… (Is het niet zo dat jouw kind bij het openen van het nieuwe pakje onmiddellijk weet: Hé! die is nieuw! Of Hé! die heb ik al!!)

Maar om een of andere reden gebruiken sommige kinderen dat visuele geheugen niet voor woorden. Waarom dat zo is, is niet precies bekend. Maar gelukkig is inmiddels ruimschoots aangetoond dat ze dat wel kunnen leren!

De ‘oren’ maken overuren!

Bij kinderen die zo worstelen, speelt luisteren de belangrijkste rol bij het (leren) lezen en spellen. Vaak wordt dit op school extra gestimuleerd: goed luisteren zodat je weet wat je moet schrijven! Het groene gebiedje in hun brein maakt overuren!

Het doel van de aanpak van Taalkanjer is dat de veel snellere en veiligere visuele aanpak (met de spiekbriefjes!) ook voor deze kinderen beschikbaar komt. Daarom is het essentieel dat ze beter gaan KIJKEN! Niet alleen naar het woord als geheel, maar heel bewust ook naar de letters in het woord. Door de vragen die we stellen, kunnen we ze verleiden om meer hun visuele brein aan het werk te zetten.

• Dus niet alleen: welke klanken hoor je?
• Maar ook: welke letters zie je? Kun je ze noemen?

Daarbij is het heel belangrijk dat de letters NIET benoemd worden met hun klanknaam. Klanknamen zetten namelijk direct de oortjes weer open en dat willen we (nu) niet! In plaats daarvan benoem je de letters met de naam die ze in het alfabet hebben. Je spelt dus het woord zoals ook volwassenen dat doen en daarna zeg je het woord meteen. In eerste instantie zal een plaatje je helpen om het hele woord te zeggen, later herken je het woordbeeld ook zonder plaatje.  (Proces versneld weergegeven… in de praktijk zijn er een paar tussenstappen).

Dus:

k-a-t  is kat
s-n-e-e-u-w is sneeuw

Letters – benoemd met de alfabetnaam – activeren het visuele systeem en dwingen om goed te kijken en helpen bij het opslaan van het woordbeeld.

Spelt een kind “sss-nn-eeuw” op klank, dan zien we dat de visuele waarneming van vooral het eeuw stukje bij veel kinderen te globaal blijft. Daardoor wordt het niet visueel opgeslagen. De volgende keer dat een soortgelijk woord gelezen moet worden is er geen spiekbriefje voorhanden en bij het schrijven zie je dit soort fouten:

Eerste stap?

Wat is de eerste stap die jij kunt zetten op weg naar zo’n stabiel visueel woordbeeld? Spellen! Op de 'volwassen' manier. Daarom is het belangrijk dat je kind vertrouwd raakt met de alfabetnamen van de letters. Omdat we weten dat dit niet voor iedereen vanzelfsprekend is en op school vaak zelfs ‘taboe’ is, willen we je laten ervaren dat het heus allemaal wel meevalt.

Je kind kent namelijk al heel veel alfabetnamen van letters :))
Alleen realiseren jullie je dit misschien niet.

We hebben een spel gemaakt dat we een beetje eigenwijs het “Wat je eigenlijk niet mocht weten, maar je stiekem toch weet”-spel genoemd hebben.

Vraag het hier aan en veel plezier ermee!

Met het aanvragen van het spel geef je ons toestemming
om je gegevens te verwerken zoals beschreven in onze privacyverklaring.
Omdat wij je absoluut niet willen spammen,
kun je je op ieder moment weer afmelden!